Haymana

Nüfusu                             : 31.058 kişi
Yüzölçümü                      : 2.367 km²
Rakımı                             : 1.259 m
Şehir Merkezine Uzaklığı: 73 km

İlçenin değişik yörelerinde bulunan tarihi kalıntılar ve kazılarda çıkartılan eserlerin incelenmesi, bölgede Hitit, Frig, Roma ve Bizans uygarlıklarının bir süre var olduklarını göstermektedir. Anadolu’nun Türkleşmesinden sonra bölge sırayla Selçuklu ve Osmanlı devletlerinin yönetimine giren bölge, Osmanlı devletinin yıkılmasından sonra kurulan Türkiye Cumhuriyet devletinde de varlığını sürdürmektedir.

Haymana’nın adının verilişi konusunda iki söylence vardır. İlk söylence kaynağını bir Türk bilim adamının kitabında yer alan bir açıklamadan alır. Ünlü Türk bilgini Kaşgarlı Mahmut’un ünlü eseri Divan-ı Lugat-it Türk’te Haymana kelimesinin anlamı “mera, otlak veya yeşillik” olarak açıklanmıştır. İkinci söylence ise Selçuklu Türklerinin Anadolu’yu Türkleştirmesi olgusuna dayanır. Selçuklu Türkleri 1071 yılında yapılan Malazgirt Savaşından sonra Anadolu topraklarını istila etmeye başlamışlar ve kendilerine bağlı aşiretleri de Anadolu’nun değişik yörelerine yerleştirmişlerdi. Bu aşiretlerden birisi olan Kaya Aşireti de Ankara’nın batısında yer alan Karacadağ ve şimdiki Haymana topraklarına yerleştirildi. Bu kabilenin 14. yüzyıl başlarındaki lideri Ertuğrul Bey idi. Bu beyin annesinin adı Hayme Ana idi. Söylenceye göre, Hayme Ana öldüğünde kaplıca yakınlarına gömülmesi uygun görüldü. Osmanlıların ilk çekirdeği olan bu aşiret, çok sevilen Hayme Ana’nın hatırasının ebedileşmesi için, kaplıca ve çevresine Hayme Ana adını vermiştir. Bu isim zamanla değişerek Haymana olmuştur.

Tarihi Hitit uygarlığına kadar uzayan Haymana ilçesi, ilk kez günümüz Polatlı ilçesinin Sivri köyünde kurulmuş, 1278 yılında Sarıdeğirmen köyüne, 1284 yılında Çulluk köyüne, 1290 yılında ilçe merkezi olan Yeşilyurt köyüne nakledilmiştir. En son 1296 yılında Ankara Valisi Abidin Paşa tarafından, ilçenin günümüzde işgal ettiği yer merkez olarak seçilmiştir. 6 Belediye teşkilatı bulunan ilçe 17 mahalle ve 67 köyden oluşmaktadır.

Ankara’nın 60 km güneybatısında yer alan Gavurkale Atatürk’ün emriyle, 1930 yılında Alman arkeolog Von Der Osten tarafından kazılan bir ören yeridir. İlçeye bağlı Dereköy köyüne 2 km uzaklıkta, Babayakup deresinden 60 m yüksekte bulunan bir kayalık üzerine kurulmuştur. Uzun süre yerleşime sahne olmuş bu tepeye, buradaki, eski ve yıkık duvarlarından dolayı Gavurkale adı verilmiştir.

Tepenin vadiye bakan yüzeyinde kayaya işlenmiş büyük kabartmaların Hitit uygarlığına ait olması ve Kızılırmak yayının batısında buna benzer bir Hitit uygarlığı anıtının bulunması Anadolu kültür tarihi için son derece önemlidir. Söz konusu kayanın üzerinde oturan bir tanrıça ve karşısında ayakta duran iki tanrı figürü bulunmaktadır. Bu tanrılar uzun kılıçları, sivri külahları, kısa etekleri ve uçları kıvrık ayakkabılarıyla tipik Hitit üslubunda betimlenmişlerdir. Tanrılardan birinin başlığı hem önden hem de arkadan üçer boynuzla bezenmiştir. Diğer tanrının başlığında ise sadece önde üç boynuz vardır. Tanrıça ise ucu sivri bir başlık giymektedir. Her iki tanrı ve tanrıça birlikte anne-baba-oğul üçlüsünü oluştururlar.

Düzlüğün kuzeyinde Hitit uygarlığına özgü Kyklop türü duvar tekniği ile örülmüş 3×4 m boyutundaki yeraltı odası yer alır. Bu oda, yalancı tonoz ile örtülmüştür. Bu bölümün Hitit tanrılarının en önemlilerini canlandıran bir kült kabartması olduğu veya kral tapınması için ayrılmış bir mezar odası olduğu düşünülmektedir.

Hitit döneminde düzlük üzerinde, dinsel anlam taşıyan bir yapı ve rahipler için evler inşa edilmiştir. Kabartmaların doğusunda yer alan ve bir bölümü günümüze ulaşabilen tahkimat duvarı (kuzeydeki yeraltı odasında görüldüğü gibi) Hititlerin kendilerine özgü yapı tekniğini sergiler.

İkinci kültür tabakası Frig çağına aittir. Gavurkale’nin doğusunda bütün yayla uzunluğunca beyazımsı kireç taşından yapılmış sur kalıntılarına rastlanmıştır. Yine bu dönemde kutsal alanın üzerine özel bir bina yapılmıştır.

Bu ören yerinde Roma ve Bizans dönemine ait çok az eser ele geçmiştir. Muhtemelen bu dönemde Gavurkale küçük bir karakol olarak kullanılmıştır.

Oyaca kasabası içinde yer alan Kül Höyük AnkaraHaymana kara yolunun 50. km’den sonra sağa ayrılan Boyalık, Çubuk ve Durupınar köylerinin yolu üzerindedir. Orta büyüklükte bir höyüktür. Anadolu Medeniyetleri Müzesi Müdürlüğünce 1992 yılında başlatılan kazı çalışmaları halen sürmektedir.

Höyüğün 8 km batısında bir Hitit kült merkezi bulunması ve Gavurkale ören yerine yakın olması buranın önemli bir Hitit yerleşim merkezi olabileceğini göstermektedir. Beş yıl süren kazılar sonunda Hitit mimari geleneği olan anıtsal yer altı geçidi, aynı tarzda yapılmış gizli bir sarnıç ve eski Hitit iskanı tespit edilmiştir. Ayrıca; Eski Tunç Çağına ve büyük bir ihtimalle Hitit imparatorluk Çağı başına tarihlenebilecek anıtsal temel mimarisi kalıntıları, elde edilen seramik, bronz ve diğer arkeolojik kalıntılar incelendiğinde bölgenin günümüzden 5.000 yıl öncesinden itibaren iskan gördüğü anlaşılmaktadır.

Ayrıca, ilçenin köylerinde bulunan mezar taşları üzerindeki kitabelerden bazı bilgilere ulaşılmaktadır. Bu yazıtlar incelendiğinde, ilçenin Yenice beldesi ve çevresinde Ortaçağ dönemi Bizans kentlerinden olan Heliopolis’in kalıntılarının bulunması olasılığı vardır.

İlçenin Yenice beldesi yakınında, yan tarafları üzüm salkımları ve asma filizleri ile süslenmiş ve ön kısmında fıçı resimleri bulunan bir mezar taşı bulunmuştur. Ayrıca, masa, kase ve kulplu bardaklar vardır. Bu kitabede şunlar yazılıdır; “ Burada Nikolos kilisesinin ve Heliopolis şehrinin başpapazı Aurelios Monios’un karısı Aureliye Muna yatıyor. Bu taşı kocası ve yedi çocuğu ile beraber onun hatırası için diktiler.”

Haymana ilçesi kaplıcaları ile de ünlüdür. Birçok hastalığın tedavisinde kullanılan kaplıcaların tarihi Hitit dönemine kadar uzanır. Hititlerden sonra Romalılar döneminde kaplıca tesisleri yeniden onarılmıştır. Kaplıcanın 2 km doğusunda günümüzde, ancak harabeleri görülen bir şehir kurulmuş ve bölge bir su tedavi merkezi haline getirilmiştir. Selçuklular ve Osmanlılar devrinde de kaplıca hak ettiği ilgiyi görmüştür. İlçede her yıl Haziran ayı içinde “Uluslar arası Haymana Kaplıca Festivali ve Kültür Şenlikleri“ düzenlenmektedir.

İlçenin İdari Yönetimi